Beste lezer,
Er is mij, naar aanleiding van het uitkomen van mijn boek een paar keer gevraagd waarom ik de term indianen gebruik en waarom ik voor de titel: Mijn indianennaam was “Blanke Appel” heb gekozen. De mensen die hier opmerkingen over maakten, gaven me daarbij het gevoel dat ze het mij een soort kwalijk namen dat ik voor die titel had gekozen en dat ik daardoor ook respectloos naar de indianen was. Als ik een dergelijke reactie krijg, word ik hier een beetje boos over en voel ik de drang om die persoon de waarheid te vertellen en te zeggen wat ik van zo’n reactie (en van de persoon die deze opmerking maakt op basis van onkunde, niet onderbouwde kritiek en vals gekozen rechtschapenheid) vind. Vandaar dat ik het nodig vind (om in een voorwoord bij mijn tweede druk en nu dus ook als Blog!) hierop in te gaan. Ook omdat mensen soms aan mij vragen wat ze tegenwoordig nog en wel niet “mogen” zeggen. Ik vind het dus tijd worden om hierover nu maar eens een duidelijk standpunt in te nemen en dit misverstand voor eens en voor altijd uit de wereld te helpen.
Van sommige mensen hoorde ik dat zij het niet meer van deze tijd vonden en indianen ook een achterhaalde term vonden. Anderen vonden het ronduit kwetsend en niet getuige van enig respect. Dit waren overigens mensen die mijn boek NIET hadden gelezen. Hadden zij dit namelijk wel gedaan, voordat zij op basis van enkel en alleen de titel een oordeel hadden geveld, hadden zij kunnen lezen dat mijn boek juist getuigt van heel veel respect voor de Navajo cultuur. Die reactie heb ik namelijk gelukkig ook heel vaak gehoord van mijn lezers. Ik ben dan ook ontzettend dankbaar dat mijn boek, mijn persoonlijke verhaal erg goed is ontvangen en dat er zoveel mensen de moeite hebben genomen om mij te vertellen wat zij van het boek vonden, wat mijn verhaal voor hen betekende en wat zij voor lessen voor zichzelf uit mijn ervaringen hebben gehaald. Ik vind het heel bijzonder en ontroerend om al die persoonlijke reacties steeds weer te mogen ontvangen en te lezen en ik wil iedereen hier dan ook vanuit het diepst van mijn hart voor bedanken! Ahéheeʼ, ahéheeʼ, ahéheeʼ!
De keuze voor de titel: Mijn indianennaam was “Blanke Appel”, is een weloverwogen keuze geweest. Natuurlijk heb ik op voorhand nagedacht over alternatieven, maar wat zijn dat dan? Wat is een correct ander Nederlands woord voor indianen? Is dat Natives of Native Americans? Een term die in Amerika veel wordt gebruikt, maar echter geen correcte Nederlandse term is. Indigenous dan? In Amerika gebruiken Natives deze term zelf en komt deze benaming steeds vaker voor, maar ook dit is wederom geen Nederlands woord. Zal ik dan de term Navajo gebruiken? Een term die zeker in het Nederlandse woordenboek staat en als beschrijving geeft: “een volk van Noord-Amerikaanse indianen van wie het grootste deel verblijft in Dinetah (Dinétah), het Four Corners Reservaat in de woestijnstaten van de Verenigde Staten”. (Dan zijn daar toch die indianen weer, want hoe leg je anders uit wie de Navajo’s zijn?)
Wanneer we in Google zoeken op het gebruik van de aanduiding indianen vinden we de volgende uitleg: De emancipatie wat betreft naamgeving wordt zowel in de VS als Canada steeds meer geprofileerd vanuit de inheemse gemeenschappen zelf; dit vanwege een groeiend cultureel en politiek zelfbewustzijn. De adjectieven Indian en American Indian worden in de VS steeds meer door Native American vervangen, en in Canada door aboriginal (substantief: First Nation). Aangezien er in Nederland en Belgisch Vlaanderen geen bevredigende 'politiek correcte' vertaling voorhanden is (inheems-Amerikaans of inheems-Canadees komt er misschien nog het dichtste bij), wordt hier in principe gekozen voor de aanduiding indianen (substantief) en indiaans (adjectief) - mede omdat er in het Nederlandse taalgebied geen sprake is van een negatieve bijbetekenis noch verwarring met Indiërs.
In het Nederlands hoeft de term indianen taalkundig dus niet vervangen te worden voor een ander woord. Het spreekt voor zich dat ik voor mijn Engelse vertaling, waar ik op dit moment ook mee bezig ben, niet als vertaling de titel My indian name was…zal gebruiken. Juist omdat er in het Engels wel onduidelijkheid bestaat over de term en het gevoel hierbij ook heel anders is dan in het Nederlands. Mijn boek zal in het Engels dan ook de titel: My Navajo name was “White Apple”, gaan dragen.
In het Nederlands is indianen dus wel een duidelijke term die gebruikt wordt om een bepaalde bevolkingsgroep aan te duiden. Een bevolkingsgroep die bovendien altijd tot de verbeelding heeft gesproken. De term indianen heeft namelijk voor iedereen wel een bepaalde lading, het roept een gevoel van bewondering, avontuur, nostalgie of geschiedenis op. Iedereen heeft er automatisch wel een gevoel bij. Voor de één zal dat een gevoel van avontuur zijn, van vrijheid, van het Wilde Westen en de cowboys en indianen. Bij de ander, die zich iets meer in de situatie van de indianen heeft verdiept dan alleen het kijken naar cowboyfilms, komt er ongetwijfeld ook een gevoel van onrecht, armoede, medeleven of het alcoholmisbruik om de hoek kijken. Voor Free Spirit mensen blijven indianen altijd iets magisch hebben, een soort sprookje, een geïdealiseerde levensstijl die vaak als voorbeeld voor New Age aanhangers wordt gezien als de meest ultieme manier van leven met de natuur. Je kan dus op heel veel manieren naar indianen kijken en voor iedere invalshoek valt iets te zeggen. Het is dan ook erg moeilijk om gevoelsmatig de term indianen te vervangen en hieraan een ander begrip te koppelen dat hetzelfde gevoel oproept bij Nederlanders. Vandaar dat ik ook voor de titel: Mijn indianennaam was “Blanke Appel” heb gekozen. Het roept een bepaald gevoel op en de mensen die ervoor kiezen om mijn boek te lezen, doen dit allemaal vanuit hun eigen gevoel dat zij hebben over indianen. Het heeft iets magisch om bij de indianen te wonen. Heel veel mensen zouden dit om wat voor reden dan ook wel willen, maar durven, doen of kunnen dit helaas niet. Ik heb de droom die heel veel mensen hebben, wel geleefd. Ik heb het wel gedaan en dat geeft hoop en spreekt tot de verbeelding!
Gelukkig zijn er maar een handvol mensen in Nederland die zich drukker maken over het feit dat de term indianen kwetsend is, dan dat de meeste indianen dit zelf doen. Langs de weg naar Monument Valley staan kraampjes waar sieraden en andere artikelen worden aangeboden en vind je vooraf borden langs de weg met de tekst: “Nice indians ahead”. Wie zijn wij dan, om hier problemen van te maken? Een elitair kleine groep mensen in Nederland maakt zich druk om bepaalde zaken en neemt te pas en te onpas hierin een standpunt in om een persoon met juist de beste bedoelingen bijna op het matje te roepen, zonder verdere kennis van zaken. Waarom een persoonlijke aanval op mijn boektitel, maar geen commentaar hebben op andere titels en namen, zoals de naam van de in Nederland hoog aangeschreven organisatie, de NANAI? De NANAI is, voor wie het niet weet, een non-profit organisatie, “een Nederlandse Stichting voor Noord-Amerikaanse Indianen die sinds 1973 politieke, culturele en sociale zelfbeschikking voor Noord-Amerikaanse indiaanse volken en een realistische beeldvorming bevordert”. De NANAI staat voor Nederlandse Actiegroep voor de Noord Amerikaanse Indianen. Indianen? Dat mag wel? Gelukkig dat Indigenous ook met een “i” begint, al zijn ze daar zelf nog niet opgekomen. Waarschijnlijk omdat zij zelf hier de noodzaak ook niet zo van in zien.
Nederland is nog zo’n cultureel hoog aangeschreven stichting, de KIVA, rijk. “Een stichting voor iedereen die geïnteresseerd is in de cultuur, geschiedenis en de huidige situatie van de Indianen in Noord-Amerika”. Indianen? Wederom geen aanpassing aan de huidige gangbare en “gewenste” termen. Waarschijnlijk omdat zij dit niet nodig vinden en beide organisaties zich al jaren hebben bewezen als een non-profit organisatie en de belangen van de indianen voorop stellen. (Voor beide organisaties heb ik in het verleden overigens met veel plezier meerdere lezingen gegeven, geheel belangeloos uiteraard!) Het gaat dus blijkbaar om de intentie en waarom zou dit anders zijn als je een boek schrijft. Ik ga hierover dan ook graag de discussie aan!
Ik ken bovendien talloze voorbeelden van organisaties in Amerika die nog steeds de term indian in hun naam hebben. Bijvoorbeeld de culturele organisatie, het Indian Pueblo Cultural Center, een prachtig instituut dat de negentien Pueblo volken in New Mexico vertegenwoordigt en de cultuur en kunst van deze Pueblo’s eert met een heel bijzonder museum in Albuquerque en waar ik soms ook mee samenwerk. Die hebben er geen problemen mee om indian in hun naam te hebben. Of neem nu het educatieve “Bureau of Indian Education” die ook de term Indian in hun naam hebben staan. Een erg belangrijke organisatie die als missie heeft: “to provide quality education opportunities from early childhood through life in accordance with a tribe’s needs for cultural and economic well-being, in keeping with the wide diversity of Indian tribes and Alaska Native villages as distinct cultural and governmental entities”.
Maar ook een nieuwsorganisatie, zoals “Indian Country Today”: “an independent nonprofit, multimedia news enterprise. The digital platform covers the Indigenous world, including American Indians and Alaska Natives hanteert ook gewoon de term indian. Zelfs de organisatie “American Indian Movement, Wounded Knee” heeft naast de term indigenous nog steeds Indian in de naam staan. Of wat te denken van de diverse overheidsinstellingen zoals “The bureau of Indian Affairs”, een organisatie van “The US Department of Interior Affairs”? Het Bureau of Indian Affairs houdt zich bezig met de belangen van de indianen en andere oorspronkelijke bewoners van de Verenigde Staten en ook hier wordt nog steeds de term “Indian” gebruikt. Nog zo’n belangrijke Amerikaanse organisatie is de: “Indian Health Service”. Deze organisatie heeft als doel:” to raise the physical, mental, social, and spiritual health of American Indians and Alaska Natives to the highest level. Er zijn zo zeker meer dan 60 organisaties in Amerika alleen al die allemaal in het belang van de indianen een bepaald doel nastreven, zoals bijvoorbeeld The National Indian Child Care Association, American Indian Business Leaders, The American Indian College Fund, The American Indian Higher Education Consortium, enzovoort, enzovoort.
Kortom, de term indianen wordt ook in Amerika en zelfs bij organisaties die voor en door Natives worden gerund, nog steeds gebruikt. Soms wordt er vermeld dat het lastig is om een bepaalde term te hanteren en dat het ook vaak per stam verschilt wat er geprefereerd wordt. Er zijn allerlei varianten in Amerika die allemaal verwijzen naar de oorspronkelijke bewoners van Amerika, al dan niet zelfs in de eigen taal. Mijn klankbord bij de Navajo’s was één Navajo man, één Navajo man waar ik een relatie mee had en die zelf ook de hele tijd grapte dat hij een “Crazy Indian” was. Wat dat betreft, mag en kan ik deze term mijn inziens in Nederland legitiem gebruiken. Aan wie had ik het anders moeten vragen? Als ik het aan tien verschillende Navajo’s, of Dineh vraag, (want als we dan toch correct bezig zijn, is de term Navajo ook maar een door de Spanjaarden in de 19e eeuw bedachte term), krijg ik waarschijnlijk ook tien verschillende antwoorden.
De keuze voor het gebruik van de juiste benaming voor een volk is een direct gevolg van een heel ander interessant gegeven, namelijk het groeiend bewustzijn van de indianen zelf. Dit is echter een veelomvattender proces en beperkt zich zeker niet alleen tot het gebruik van de juiste termen. Er zijn op dit moment zoveel meer interessante belangrijke ontwikkelingen aan de gang wat betreft het terugvinden van de trots en een groeiend bewustwordingsproces over het indiaan zijn. Er vindt een duidelijke kentering plaats waardoor indianen respect afdwingen en dit terecht ook steeds meer krijgen. Er worden standbeelden neergehaald, kwetsende mascottes en reclames verwijderd en feestdagen aangepast en toegevoegd. Een mooi voorbeeld hiervan is het onlangs officieel door de Amerikaans regering vervangen van Columbus Day voor Indigenous Day. Natives zijn op heel veel fronten bezig om de waardering en erkenning te krijgen die ze verdienen en het land terug te krijgen waar ze recht op hebben, maar de strijd is nog lang niet gestreden en de weg is nog lang, heel lang.
Interessant is ook de discussie wat betreft het toe-eigenen van culturele aspecten (Cultural appropriation) en het verbieden daarvan door de indianen zelf, zoals bijvoorbeeld het onrechtmatig gebruiken van religieuze hoofdtooien in reclames, modeshows, (zoals de Victoria Secret show met modellen met hoofdtooien op, die ook gecanceld is), of het gebruik van het woord Sauvage in de reclame van Dior waarin Johnny Depp een geweldig mooie intense rol neerzet. Het woord Sauvage in relatie tot de Natives werd als zeer schokkend ervaren.
Wat mij persoonlijk altijd raakt is dat er te pas en te onpas gebruik wordt gemaakt van hoofdtooien en dat er cowboy en indianen spelletjes worden gespeeld met speelgoed wigwams en tomahawks en dat het schminken en verkleden van kinderen bij kinderfeestjes als indiaan, nog steeds niet als kwetsend wordt gezien. Blijkbaar zijn een paar strepen al genoeg om als indiaan gezien te worden. Wellicht hebben de rechtschapen mensen die commentaar hebben op mijn boektitel wel (klein)kinderen die het leuk vinden om in de tuin Cowboytje en Indiaantje te spelen, of branden ze zelf geregeld een smudge, doen ze mee aan zogenaamd verantwoorde zweethut ceremonies, geleid door blanke “medicijnmannen” of aan andere workshops waarvan ze denken dat die heel verantwoord en respectvol zijn. Deze mensen zullen ook ongetwijfeld heel sjiek Thanksgiving met hun vrienden hebben gevierd. Kortom kritisch zijn is goed, maar durf dan ook kritisch naar jezelf en je eigen gedrag te kijken!
Ik ben van mening dat het bewustwordingsproces dáár begint, het veranderen van de beeldvorming begint bij de basis! Vandaar dat ik me ook hard maak voor het bewerkstelligen van een eerlijke beeldvorming over indianen op scholen en het geven van de juiste informatie hierover. Deze discussie is nagenoeg hetzelfde als de Zwarte Pieten discussie in Nederland omtrent het onrechtmatig gebruik van stereotypen en racistische eigenschappen. Indianen zijn meer dan een wigwam, meer dan een paar strepen op het gezicht en meer dan een paar rondjes rennen en oeleboele roepen! De belangrijkste graadmeter voor wat wel en niet toelaatbaar is, is en blijft te allen tijde respect. Is het respectvol naar indianen als kinderen verkleed gaan met hoofdtooien, tomahawks en indiaantje spelen in speelgoed wigwams? Is het respectvol als blanken een zweethut ceremonie leiden, of andere rituele gebruiken nabootsen? Het antwoord is duidelijk! Het niet met respect omgegaan met diverse indianen kenmerken, gebruiken, ceremonies en attributen wordt als zeer kwetsend ervaren. Zelfs door mensen zoals ik. Ik ben dan misschien geen indiaan, maar ik streef er wel naar dat hier met meer respect mee om wordt gegaan en ik kan ook alleen maar hopen dat door het kweken van een veranderend bewustzijn hier wellicht ooit verandering in zal komen.
Okay, en hoe past de titel van mijn boek dan in dit alles? Of de titel van mijn boek nu wel of niet getuigt van respect, kan naar mijn mening alleen beoordeeld worden door iemand die het boek ten eerste ook daadwerkelijk heeft gelezen. Ten tweede ben ik van mening dat mijn intenties voor het schrijven van mijn verhaal een doorslaggevende rol moeten spelen. Ik ben inmiddels een groot deel van mijn leven bezig met het promoten van de Navajo cultuur, als kunsthistorica, als cultureel antropologe, als reisleidster, als storyteller, maar zeker ook als mens. Een mens die zich al meer dan 45 jaar in de Navajo cultuur verdiept, de unieke kans heeft gehad om lange tijd met de Navajo’s op een zeer traditionele manier te leven en de Navajo cultuur als een rode draad door haar leven heeft lopen. Het is mijn missie om mensen zoveel mogelijk over de Navajo cultuur te informeren, te doceren en te enthousiasmeren. Om een eerlijk beeld te schetsen over de geschiedenis, de kunst, The Way of Life, de leefomstandigheden nu, de ontwikkelingen, de religie, de gebruiken en de levensvisie van de Navajo’s!
Als een lezer de intentie van mijn verhaal en mijn bewondering en waardering voor The Navajo Way of Life begrijpt, dan zal ook duidelijk worden dat ik mijn verhaal met het diepst mogelijk respect voor deze bijzondere cultuur en de mensen, heb geschreven. Natuurlijk beschrijf ik soms ook de ongemakkelijkheden die voort kwamen uit onze cultuurverschillen en geef ik soms mijn verwondering of ongeloof weer als ik als blanke vrouw met bepaalde zaken werd geconfronteerd, maar nooit ben ik in mijn boek disrespectvol over de Navajo cultuur. Ik ben dan ook van mening dat ik met mijn boek een steentje bij draag aan een eerlijke beeldvorming over de Navajo’s en dat ik mijn verhaal en ervaringen op een hele respectvolle manier beschrijf.
Mijn boek is derhalve een eerbetoon aan de Navajo cultuur, culturele waardering dus (Cultural Appreciation) en absoluut niet een culturele toe-eigening (Cultural appropriation). Ik ben me heel goed bewust van het feit dat ik geen Navajo, Dine of indiaan ben en mijn hele verhaal kon ook alleen maar ontstaan uit het feit dat ik aan de ene kant heel veel respect heb voor The Navajo Way of Life en aan de andere kant mij juist bewust ben van de schrijnende realiteit dat ik altijd een buitenstaander zal blijven. Ook al voel ik mij in mijn hart verbonden met de Navajo’s en koester ik iedere stap die ik mocht maken To Walk in Beauty, ik ben geen indiaan, (ook niet geweest in een vorig leven) en dat zal ik ook nooit worden! Want naast het feit dat ik mij zeer betrokken voel bij alle ontwikkelingen die er op dit moment gaande zijn bij de Navajo’s en alle andere Native volkeren en deze ook zeker op de voet volg, blijf ik ook nog steeds een Nederlandse. Een Nederlandse vrouw die een droom koesterde om ooit op de prairie met de indianen paard te rijden en voor wie die droom ook daadwerkelijk uit is gekomen. Ik ben dichterbij geweest dan menigeen en ik vind dan ook dat ik vanuit mijn beleving het recht heb verworven om de term indianen, met respect uiteraard, in de titel van mijn Nederlandse boek te gebruiken. Ook omdat de term indianen bij zoveel mensen een bepaald gevoel oproept en dat ik dat gevoel juist wil aanspreken om mijn verhaal te kunnen vertellen en zo meer mensen met de bijzondere Navajo cultuur en het betoverende Monument Valley kennis te kunnen laten maken. Niet uit winstbejag, maar uit interesse, waardering en respect. Als een storyteller die anderen wil inspireren en mee wil nemen op een fantastische en unieke reis. Letterlijk zelfs, aangezien ik volgend jaar weer een reis ga organiseren en begeleiden naar Monument Valley en daarmee graag een ieder die ervoor open staat een stukje van de magie van Monument Valley en het werkelijke leven van de Navajo’s wil laten beleven. En die paar mensen die zich storen aan de titel van mijn boek, die lezen het dan maar niet en gaan dan maar niet mee op reis!
Kortom, door mijn opleiding (boekenwijsheid), ervaring door het leven met de Navajo’s in Monument Valley én mijn jarenlange diepgewortelde interesse en liefde voor de Navajo cultuur ben ik meer dan capabel om iedere discussie met wie dan ook hierover aan te gaan, dus kom maar op! Wie durft?
Drs. Dorothea Born